Kilka podstawowych informacji o powieści*

*i nieco więcej o powieści poetyckiej!

W Roku Romantyzmu Polskiego przyjrzymy się szczególnie blisko powieści poetyckiej, czyli wyjątkowemu typowi powieści, który powstał w XIX w. 

Jednak najpierw przypomnijmy sobie, czym ogólnie charakteryzuje się powieść jako gatunek. Przeanalizujmy krok po kroku, co w sobie zawiera, o czym musimy pamiętać, by tworzyć w tym gatunku literackim, bo w końcu “to się musi powieść”.

Powieść to gatunek narracyjny, czyli oparty na fabule.

Fabuła to wszystkie zdarzenia, które występują w powieści. Często ma ona wiele wątków, przeważnie mają one określony czas i miejsce. 

Zdarza się, że wątki zawarte w powieści przeplatają się ze sobą, jednak aby zachować porządek, dzieli się je na rozdziały.

Klasyczna powieść jest pisana prozą – ciągłym tekstem. 

Powieść ma budowę trójdzielną, składa się z wprowadzenia, rozwinięcia i zakończenia. 

Każda powieść ma swojego narratora – osobę opowiadającą o świecie przedstawionym w powieści.

Narrator najczęściej jest wszystkowiedzący i anonimowy, wypowiada się w trzeciej osobie i wie wszystko o wszystkim, patrzy “z góry”. 

Z kolei narrator pierwszoosobowy, czyli bezpośredni, jest jedną z postaci, które występują w powieści, opisuje zdarzenia ze swojej perspektywy, jednak wie więcej niż pozostali bohaterowie. 

Narrator personalny podobnie jak pierwszoosobowy, jest bohaterem powieści, jednak opisuje on świat i zdarzenia w taki sposób, że czytelnik odbiera je “jego oczami”. 

Narrator auktorialny nie jest bohaterem i nie należy do świata przedstawionego, jest zdystansowany względem niego, używa licznych wtrąceń i dygresji.

W powieści występują bohaterki i bohaterowie, mogą mieć oni różne charaktery. Często, w powieści, główny bohater lub bohaterka ma swojego przeciwnika, taką postać nazywamy antagonistą lub antybohaterem/rką. 

W powieści występują dialogi – rozmowy między bohaterami.

Ze względu na tematykę, powieści dzieli się na kilka gatunków (są to m.in. przygodowa, science-fiction, fantasy, historyczna, kryminalna, społeczno-obyczajowa, biograficzna…)

Istnieją różne formy pisania powieści, np. powieść szkatułkowa, w której wydarzenia następują po sobie w taki sposób, że każde kolejne zaczyna się jeszcze w trakcie poprzedniego i zawiera w sobie następne. 

Powieść rzeka – zawiera w sobie losy wielu pokoleń. 

Powieść z kluczem – zawiera w sobie historię prawdziwych, realnych osób, miejsc, zdarzeń, jednak występują one pod zmienionymi, fikcyjnymi nazwami.  

Współcześnie, gatunki powieści mieszają się ze sobą, a ich autorzy nie trzymają się sztywno wszystkich zasad. Powieść to gatunek niezliczonych możliwości, w których ogranicza nas tylko wyobraźnia. 

Wyjątkowym typem powieści jest powieść poetycka. Powstała w epoce romantyzmu, łączy ze sobą różne gatunki: dramat, epikę i lirykę. Występuje w niej 3-osobowy narrator, treść pisana jest wierszem, dialogi występują w formie typowej dla dramatu. 

Pomieszanie gatunków miało za zadanie łamać reguły ówczesnej poezji, twórcy świadomie sprzeciwiali się klasycystycznym formom, podkreślali w ten sposób swój indywidualizm, artystyczną sprawczość. 

Opozycjne do klasycyzmu było również prowadzenie narracji w sposób empatyczny wobec bohatera, odejście od autorytarnej i wszechwiedzącej formy na rzecz wczucia się w emocje i charakter postaci.  

Tajemniczości, typowej dla okresu romantyzmu, miał dodawać achronologiczny czas wydarzeń, a także luki w fabule. Stosowano w niej elementy charakterystyczne dla epoki, np. inspiracje bliskim wschodem, czy typ charakteru głównego bohatera, który bardzo często był rozdartym wewnętrznie indywidualistom. 

Nastrój opisywanego świata miał odzwierciedlać uczucia głównych bohaterów i bohaterek, sięgano zatem po krajobrazy pełne tajemnic czy grozy, lub odizolowane, osamotnione.

Powieść poetycka rozwijała się w Polsce w pierwszej fazie romantyzmu, twórcy inspirowali się Byronem i Walterem Scottem. “Grażyna” i “Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza, “Maria” Antoniego Malczewskiego, “Mnich”, “Arab” i “Żmija” Juliusza Słowackiego czy “Zamek kaniowski” Seweryna Goszczyńskiego to rodzime przykłady dzieł w tym gatunku.

Przykłady romantycznych powieści poetyckich w otwartych zasobach Polony.